SEJARAH ASAL USUL TUADA HO

MENGENAL SEJARAH ASAL USUL KITA BERSAUDARA KETURUNAN TUADA HO YAKNI : 

1 WARUWU

2 HALAWA

3 GULO

4 DRAHA 

5 LAOLI

6 MENDROFA 

7 HAREFA

8 ZEBUA

9 ZENDRATO 

10 BATE’E

11 TELAUMBANUA

12 ZEGA

13 LASE

INILAH CERITANYA : 

TENTANG SEJARAH TUADA “HO”

Begini diskusinya secara singkat..Dimulai dengan "HO HO" ;

"NI  DADA  RAYA  "HIA"  NIFAELU YOU “GOZO" BAKHA BADALU SO “HO”

Sirao mo'ono Ia sambua nono matua sotoi "HIA" ba da 8 dalifuso nia alawe. 

Mo'ono HIA 5 nono matua ba 6 noni alawe.  

GOZO, MOLO, HO, HULU, SADAWA. 

Mofano GOZO mowanua iya you Ono zalukhu ba Lahewa, Mofani MOLO ilau iya raya nifotoi Teluk dalam mane maokho. 

Toroi HULU ba Gomo ba Susua ba SADAWA Ba mboronadu. Mofano HO i'oto Hili ba mbanua silo asi ba Hili ba gatua safonu utu ndru'u ofetaniya ba "Lahe HO" ba Lahemo doi iya da'a. 

Mofano iya fao ira ndronga nia Nandrua ba mo'ono ira 3 Nono matua ba samosa Ndralawe. WARUWU, GULO, HALAWA Ba NDRAHA. La halo NDRAHA ono matua sabolo ba ni'omasio ra talifusonia sotoi LAOYA ma Nadaoya. 

Imane "HO" Lo sendroro sotenga sokho lo sangehao sitenga so'ono. 
WARUWU, ono siya'a, mane mo'okho so mado soroi khonia ya'iya Mado "BAEHA" ba Mado "SA'OI'YAGO"...

Me meguna kho gaweda Nandrua Nasio fa lo obou Ndriwo ba mangandro iya ba dano ba tesondra nasio ba naha wemondri gawedo nifotei Hele Asi si so ba lolozarambua oya da'a..Ba andro la be'e doi ndriwo nibeyawa ba niasioni " Ni'owuru "

Ofeta ma'okho naha wemondri gaweda yawa ba nasi afeto asio.

Me mangowasa Zuada HO sifofona me ifazokhi nae nomo ba itarao gara ba molahe andro la be'e doi "LAHE HO" ba bangai Lahe gahe nia so lahe mbalo DoHO nia.

Mangowasa iya me tumbu WARUWU ba ifazokhi Gowe, simane ero tumbu khonia nono matua,...Ba Oni nia mado NDRAHA nihalo Laoya me no ihalo iya ono yaomo Cuada ba mangowasa iya sifagolo ono nia ono matua ba ifazokhi gowe mado NDRAHA..

Mefona so gowe ni'omanu manu ba Lahe HO, tandra kho gaweda wa mo urifo iya manu..Andro dania me mangowasa Zuada HO nifotoi Owasa Adulo ba fefu mbanua sarou sahato oi moi ba gowasa zuada HO, "OWASA ADULO MANU" ba ifazokhi gowe kara nifotei Gowe Ni'omanu manu.. ( No taya gowe da'o ; me fona me la pugar pertama sekali masih ada..ketika ada pryek swadaya FAOMA KHODA

Me mangowasa zuada ba la mane sangondrasi kho zuada : Sindruhu wa'a mokho ndraugo Amagu Balugu, awai ya'i zambo hana zuru Nandrua oi aito, ogora ita wemanga  Adulo ni rino wo'omo mo me tanga awo ziru oi aita ba he goi ifo oi aito ba nafo. 

Andro asondru dodo duada HO, ba afoto dodonia ba wehede zangondrasi owasa nia. Ahakho gpu dodonia ndronga nia ba aila goi iya me niha sokho iya balugu niha sokho iya ba mbanua..

Andro aefa mangowasa Mofano Zuada HO i'oto Gatua, i'oto idano ba ofeta iya ba lulu idano sebua sotoi OnonaMOLO, ba mamalHOlo iya i'ila nono alawe sibaga osi afusi ba moi dodo wamaigi. Mofano gahe nia ba irugi mbanua sotoi Onowaembo Yawa Helefanilha iya da'a fona nomo sebua kho duada DAELY..! La fasui iya niha ba la mane "EMALI" boro me Zuada HO ebua niha, he wa'ae tua ba abolo..Ono mbanua siso ba nae nomo duada DAELY la me khonia hezo moi'o...ba latuyu doHO awo mbelewa gari fono zuada, ba maifu lo fa'ata'u ba itema lira imane " me iroi nomo namagu ba dano siso i'a so dele, me 'uroi dalifusogu ba mboronadu no u'ohe khogu noso gu, wa wa nofu haniha ono nono alawe ni'ilagu ba ngofi idano yawa.."

Lawa mane khonia " ONO DUADA DAELY DA'O SOTOI SA'USAO LAMA"

Ha wa'a sokhi gaweda Sa'uso lama so ba HO HO imane "Oroma Gilo nafo ba tolo-tolo, Wa'a fusi nosi ba wa'asokhi mboto.

Seterusnya TUADA HO menghadap TUADA DAELY, sembari menyampaikan keinginannya meminang Sa'uso lama. TUADA DAELY Kaget luar biasa melihat TUADA HO yg sdh tua, ttp karena TUADA DAELY adalah Balugu yang ramah dan tidak menolak mentah mentah keinginan TUADA HO. TUADA HO mengerti akan respon TUADA DAELY, dan menyampaikan berapa jujuran dia sanggupi. 

TUADA DAELY menerima Pinangan TUADA HO dengan Syarat..!

1. Syarat pertama TUADA DAELY yakni, TUADA HO harus menangkap Hiduo hidup seekor Babi Hutan yang selama ini merusak "Nowi" ( kebun) warganya, Babi besar dan sangat sulit ditangkap, sdh berapa tahun diburu tak berhasil. 

2. Setelah menangkap Babi Hutan itu hidup hidup disertai dengan Emas 9 Bilah bambu (9 ndroto lewuombanua) afonu.

Itema TUADA HO, imane Lau, be'e khogu ginoto 7 fakhe..boro me awuyu goi nasa Sa'uso lama..

Sifofona ifaluan TUADA HO, wangalui Bawi sino iwa'o TUADA DAELY. 

me'i'ila mbawi niwa'o Tiada DAELY samakiko Nowi mbanua sedang Mangetuna bangai Idano OnonaMOLO...Bawi sebua. Bawi so gori zokho. Andro nalo handro lo irao gena ba abolo. Bawi sebua so gori ba, atabo.

Boro me batua TUADA HO, ba i Fauwu Zokha so gori andro i ba li'o bawi nomo khonia...I'uri ba nose bakabu iya wangalui Ana'a Si 9 ndroto Leuwombanua...

Irugi si 7 fakhe ba Moi TUADA HO kho TUADA DAELY ba sifofona i'ohe Bawi Sebua simane niwa'o TUADA DAELY, Bawi satua sogori zokho, no ihaogo i bobo simane famobo bawo walowa iya da'e.

Ba latema TUADA HO ira Talifuso TUADA DAELY ba La tema mbawi no mege ba la bobo ba newali.

Lakaoni iya yaomo ba la mane khonia, meno o ra'u zpkho samakiko nowi mbanua ba matema, ba fuli'o ua ba ohe gana'a Si 9 ndroto lewua mbanua ba tafalua gowasa ba ohe Sa'usao lama tobali fo'omou..

I'ohe gana'a TUADA HO kho TUADA DAELY, Ha 8 ndroto lewua mbanua..

Imane tiada DAELY hana ambo 1 ndroto to..

Imane TUADA HO :

Omogo da'o fatua auri ami, ba omogo na mate ami..

Andro imane TUADA HO li safuria : HONO MBOWO NO AWAI HONO MBOWO NO TOSOI

Simano gego ra TUADA HO faoma TUADA DAELY. 

Ba alua gowasa sebua ba walowa TUADA HO kho Gaweda Sa'uso lama...! Ba tumbu khora ndraono da 9 ono matua ba so goi nono alawe ...

9 NONO MATUA Ono Tiada HO kho Gaweda Sa'uso lama :

LAOLI

MENDROFA 

HAREFA

ZEBUA

ZENDRATO 

BATE’E

TELAUMBANUA

ZEGA

LASE

mi'alui sa'e dano bo'o olifudo 

Meno orugi 11 fakhe meno iroi lahemo Tiada HO, itoro todonia Ndraono khonia ba fo'omo nia Gaweda Nandrua...(5 anaknya dari Sa'uso lama sebelum dia balik sebentar ke Lahemo)

Mofano iya i'otarai Onowaembo ba moi TUADA Ba Lahemo...Ba Mo'ao iya imane : So ndraugo yaomo Nandrua....? medolu mu'ao iya ba awena latema li nia lamane "Haniha ndra'ugo Emali....!" 

Ba manaoka WARUWU, GULO, HALAWA ba Laoya ba lafasui TUADA HO fao doHO ba belewa Gari..

Imane KHOra TUADA HO, mena atua iya sa'e, No ahuwa mbunia...Ama mi ndra'o, Balugu "HO" umbu dano...!!!

Imane GULO khonia, Emali ndraugo andre no ara mate Zatuama Balugu HO umbu dano..Haniha ndraugo andre..Hana wo okaoni doi nina ma..!

Ibozi dano TUADA HO faoma si'o nia imane, WARUWU yaugo, GULO Yaugo, HALAWA Yaugo, Laoya yaugo, Onogu ami hana wa mi'elifi ndrao..?

itema linia HALAWA imane, Hadia dandra khou wa o'ila doima..?

Imane TUADA HO...Lo sibola liu ba lelau ba no mangowasado ba wamatoro toi mi ba  ufasindro gara wa siletebulo ami ba dodogu...

Imane WARUWU, Dozi niha oi la fasindro gara, Dozi balugu oi lafazokhi Gowe, hadia dandra khoma wa Satuama ndraugo..?

Itema li ra Ruada HO imane, Lahegu ba dete gara, ba lahe doHOgu ba zitamabalina nia. Mi'aine mifaogi lahe gahegu samuzo to...Ibe'e gahe nia TUADA HO Ba Gara siso lahe nia ba awai nitou'o gahe nia ba dete gara...Ba ilau teu sabolo bolo me mofonu iya fao gari mbanua...ba moMOLO Idano Gido, me luo da'o..( lo ya'o meluaHO ha nirongo gu goi 

Mehede nono nia alawe sotoi NDRAHA imane, Hadia dandra khoma wa wa kara andre siso na nae nomo ya'ugo zamasindro...Imane khonia TUADA, " He onogu omasio dodogu Ono alawe sihasambua draugo sino ubali'o ono matua ba dodogu ba badodo dalifusou..Gowe siso ba mbalo nomo andro Kara me mangowasa ndrao me itema ndraugo kho Laoya ono matua khogu siso yaomo ba ewali. Boi sofu khogu haniha ndrao, sofu kho ninau Haniha iya. ? Na'i'ila ituno haniha iya ba iwa'o zindruhu khou haniha ndrao..

Mo hede Gaweda Nandrua moroi yomo imane, he ya'ugo WARUWU ono fangali mborozisi...Sofu khonia hadia so zitoroi ba nomo me iroi Lahemo..?

Nasindruhu Ama mi iya ba misofu khonia ya'ugo GULO ba HALAWA haniha nama nia..?

Mozawa WARUWU fao daHO ba danga takera, ba Belewa gari ba lowi-lowi imane, Hadia zitoroi me oroi Lahemo..? 

Imane TUADA HO wanema li, mifaifi yawa ba mbuato sa gana'agu kho ninau Ba mifaigi ba zilalo yawa so Gana'agu haratogu..

Imane kho Gulo ba HALAWA, memisofu haniha namagu, ba Umane KHOmi, NI DADA RAYA HIA NIFAELU YOU GOZO

Ba lafaigi gana'a Tiada HO ba naha sino iwa'o ba so...

Ba Latuhi dano fona Tiada HO iraono nia dao fe'ege'efe ba la'ohe danga nia yaomo ba imane...Meno misofu ndra'o, ba mi tandrawaisi ndrao lo moido yaomo na lo Mihalo khogu....(sumange sebua meluo HO HOgo niha)

Mofano ndraono TUADA HO...WARUWU, GULO, HALAWA, Ba Laoya....! Me ira wangalui belu ( HOgo niha)....! Mangawuli ira siofano tohare Laoya (Niha Batua tola isawo Goli salawa, ba abolo fagohi) no ihalo HOgo nono matua..., Irugi newali ba imane, Ae yamo Ama Ya'e zumange.....Imane TUADA fakholo'o mitou ba nasi ba da'o dana khou...Andro Mado NDRAHA i'otarai Lahemo numalo na Hiliweto ba mado NDRAHA sifofona tou ba Hiliweto..

Tohare HALAWA, i'ohe HOgo iraono ebuaso  Ba imane fakholo'o ba dakera mo,  sinumalo ba Soliga, ba wango, Andro Ba Soliga HALAWA zifofona bada'o...!

Tohare GULO i'ohe HOgo ba i'owai TUADA HO, ba Imane TUADA HO fakholo'o ba Gambalou da'o dana khou....Ifofano dubala nia GULO ba ofeta ira ba Harefa, Lewa-lewa, Balodano ba toroi ira goi  ba nomo ba Akhelauwe isawa Moi..irugi ba EHOsakhozi...Mado GULO sifofona bada'o.

Safuria tohare WARUWU, I'ohe Belu Niha Sahuwa HOgo...HOgo Satua mbanua ba zitambai Lulu Idano Ma'u....Irugi ba muhede iya, No urugi ama Bongi ndrao...Itema li nia TUADA HO...Tenga sibongi ndraugo, Me ohalo HOgo andre HOgo satua mbanua zobanua ba lagohi'o onombanua, Ya ugo no mborozisi, I'otarai Nomo andre Fakholo'o Miyawa Ba Hili da'o newaliu..Andro ifatenge dubalo nia WARUWU ba ofeta ira ba Idano Ma'u, andro sanoro idano Ma'u oi so mado WARUWU...Ba Ori Ma'u doi nia luo no.

Meno fefu larugi Newali ba imane TUADA HO moido yomo sa'e...Ba lalau mangowasa sebua.....ba Itutuno wofano nia TUADA HO wa no mangowalu iya ba so nono nia dalima talifusomi (meluo HO zino tumbu aqena dalima..ba lo  ya'o melua HO ha nirongogu goi)

Ba omuso dodo ra, fefu ba lalau wangowasa sebua ba lafazokhi Gowe fona Lahe Gahe nia...

Meno sa'e so iya ba nomo sebua ba fefu gana'a siso ba nomo ba iroi ba nomo sebua...ba meno ibagi dano ba ibagi goi gana'a dozi nono nia..

ba mofano zuada HO mangawuli iya ba Ononamolo ba tumbu zui khonia ndraono daofa, Zebua, Lase, Bate'e, Zendrato...

Andro ya'ita sifatalifuso mano ita ono TUADA HO ba Gaweda Nandrua sitoroi sato ba Kab. nias ba Ono TUADA HO kho gaweda Sa'uso lama Sato toroi ba Gunungsitoli.

Ba Irugi Ononamolo TUADA HO, omuso dodo nia. ituriaigo kho GAWEDA SA'USA LAMA awo ndraono nia zino alua ba mbanua ba Lahe HO ba samuza mo'okho ba zi haiga fakhe wa'ara ba manoro ndraono nia ba nae nomo sebua me toroi sa'e TUADA HO ba Lahe HO irugi mate iya.

Fatua lo mangawuki TUADA HO ba Lahe HO ituturu Dano nahia ndraono nia kho SA'USA LAMA.

Ono nia LAOLI, mo nahia iya ba lafazokhi nae nomo ba mangowasa ira yawa Ba Onombongi...Da'o dano zatua Mado laoli sifofona..,

Itoto Dano ono nia mado MENDROFA ba ifazokhi mbanua yawa Lolofaoso irugi HiliduHO ba naHIA ba ewali mendrofa HO luo no..( HOkiyat versi Ama Noiba da'a he.. bahan perbandingan saja)

Ono matua TUADA HO sotoi HAREFA ba idasindro goi mbanua ba Miga numalo ba Faekhu sanoro idano miga ofwta ba nasi..ewali ba olayama Herefa ono TUADA HO..

Simano Goi nono nia ZEBUA numalo ba meyawa Tumori, i'otarai Hilina'a afeta ba yawa Hilinakhe fasui ba olayawa dan ewali Zebua ono TUADA HO goi da'o

Simano numalo nono nia ZENDRATO miyawa Orahili Tanese'o Miyawa ba Darakhaini Naha zendrato goi da'o  ba olayama mabnua nono TUADA HO

BATE'E numalo ira ba dano no tuturu duada HO ba ofeta ira ba salo'o tano yawa saewe bangai gumbu sebua ba hili irugi nasi.

ONO NIA TELAUMBANUA isawa ba ifazokhi mbanua ba Hiligara numalo ba Onowaembo, isawa ndraono geba ewali mado Telaumbanua ono TUADA HO da'o...

Simano goi nono Nia ZEGA, ono sonekhe ba faosi mboto numalo ira miyou sahato ba mbanua dalifuso TUADA HO, Ono GOZO irugi Awa'ai ba lo'oto gatua larugi Hilimaziaya Kec. Lotu yaha..

Simano goi Ono nia LASE Larugi muzoi ba monaHIA ira ba idano Muzoi i'otarai Mbotomuzoi, iraono lase ba miyou sahato bangai nono TUADA GOZO

SIMANO MELATUNOTUNO IRA SATUADA TUHENORI : 

(AMA NOIBA LUO NO)

Semoga Menjadi bahan Perbandingan. 

YA'AHOWU!! 🤝

Komentar

Postingan populer dari blog ini

PENYELESAIAN SENGKETA DAN PERLINDUNGAN HUKUM TERHADAP HAK-HAK PEREMPUAN DALAM SISTEM HUKUM WARIS ADAT NIAS